Hộ Chiếu Số Sản Phẩm: Giải Pháp Quốc Gia Nâng Tầm Hàng Việt và Chống Gian Lận Thương Mại

Trong bối cảnh thương mại toàn cầu ngày càng yêu cầu tính minh bạch, Việt Nam đang đứng trước cơ hội và thách thức để khẳng định vị thế của mình. Việc phát triển một nền tảng truy xuất nguồn gốc hàng hóa quốc gia, hay còn gọi là “hộ chiếu số của sản phẩm”, được xem là cú huých chiến lược, không chỉ giúp chống gian lận thương mại mà còn nâng tầm thương hiệu Việt trên trường quốc tế.

Tại sao “Hộ chiếu số của sản phẩm” lại cấp thiết?

Theo Hiệp hội Dữ liệu quốc gia, việc xây dựng một nền tảng truy xuất nguồn gốc mang tầm quốc gia là giải pháp cấp bách để ứng phó với các rào cản thương mại và bảo vệ nền sản xuất trong nước.

• Đáp ứng yêu cầu quốc tế: Nền tảng này giúp Việt Nam đáp ứng yêu cầu minh bạch từ các thị trường lớn như Hoa Kỳ, trực tiếp hỗ trợ doanh nghiệp tránh nguy cơ bị áp thuế trung chuyển lên đến 40%. Việc mỗi sản phẩm có mã số định danh và hồ sơ nguồn gốc số hóa là bằng chứng rõ ràng rằng hàng hóa được sản xuất tại Việt Nam, không phải hàng đội lốt từ nước ngoài.
• Thích ứng với xu thế mới: Thương mại quốc tế đang dịch chuyển mạnh mẽ sang mô hình “thương mại có điều kiện”, nơi thông tin, nguồn gốc và tính bền vững của sản phẩm trở thành tiêu chí bắt buộc.
• Pháp lý hóa: Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa, dự kiến có hiệu lực từ ngày 1/1/2026, đã luật hóa khái niệm “hộ chiếu số của sản phẩm”. Điều này đánh dấu bước đột phá trong việc chuyển từ quản lý hành chính sang quản lý theo mức độ rủi ro, thúc đẩy chuyển đổi số và tạo cơ sở pháp lý vững chắc cho việc triển khai.

Nỗ lực từ các Bộ, ngành: Hướng tới một hệ thống đồng bộ

Thực tế, Việt Nam đã có những nỗ lực truy xuất nguồn gốc ở quy mô nhỏ cho một số ngành hàng như thịt, trứng, rau sạch ở TP.HCM và một số sản phẩm OCOP. Tuy nhiên, theo Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ (KH&CN) Bùi Hoàng Phương, các hệ thống này vẫn còn rời rạc, thiếu liên thông. Để giải quyết vấn đề này, các cơ quan chức năng đang quyết liệt vào cuộc.

Đề xuất từ Bộ Khoa học và Công nghệ

Tại buổi họp báo thường kỳ cuối tháng 6/2025, Thứ trưởng Bùi Hoàng Phương cho biết Bộ KH&CN đề xuất sớm xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về nguồn gốc và chất lượng sản phẩm. Ông nhấn mạnh: “Nếu chúng ta xây dựng một hệ thống quốc gia về truy xuất nguồn gốc sản phẩm, chúng ta có thể biết rõ cơ sở sản xuất nào đã sản xuất bao nhiêu sản phẩm, sản phẩm đó được chuyển đến đâu… Từ đó, chúng ta có thể đối chiếu và xác định xem sản phẩm có phải là hàng giả hay không”.

Giải pháp này sẽ gắn cho mỗi sản phẩm một mã QR. Khi người dân hoặc doanh nghiệp quét mã, họ có thể truy xuất toàn bộ thông tin liên quan, giúp cơ quan nhà nước dễ dàng thanh tra, xử lý vi phạm và làm rõ trách nhiệm của từng khâu trong chuỗi cung ứng, kể cả người vận chuyển.

Hành động từ Bộ Công an

Trong khuôn khổ Đề án 06, Thủ tướng Chính phủ đã giao Bộ Công an nhiệm vụ phối hợp xây dựng nền tảng dữ liệu về xuất xứ hàng hóa. Chia sẻ tại hội nghị sơ kết 6 tháng đầu năm 2025, Thứ trưởng Bộ Công an Nguyễn Văn Long thông tin: “Hiện Bộ Công an đang triển khai xây dựng hệ thống này, dự kiến đưa vào vận hành thử nghiệm cuối năm nay, trước hết áp dụng với một số nhóm hàng hóa.”

Khi đi vào hoạt động, nền tảng này không chỉ giúp người dân truy xuất nguồn gốc sản phẩm mà còn cung cấp dữ liệu quan trọng phục vụ việc hoạch định chính sách, góp phần ngăn chặn hiệu quả hàng giả, hàng nhập lậu.

Lợi ích đa chiều và tầm nhìn tương lai

Việc triển khai thành công nền tảng truy xuất nguồn gốc quốc gia sẽ mang lại những lợi ích to lớn và toàn diện:

• Với doanh nghiệp: Chuẩn hóa quy trình đăng ký và xác thực sản phẩm, tiết kiệm thời gian và chi phí, nâng cao uy tín thương hiệu Việt nhờ tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế như GS1, FSMA (Hoa Kỳ).
• Với người tiêu dùng: Được bảo vệ khỏi hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng, củng cố niềm tin vào sản phẩm nội địa.
• Với quốc gia: Thể hiện cam kết mạnh mẽ về minh bạch hóa thương mại, thúc đẩy chuyển đổi số và xây dựng thương hiệu quốc gia dựa trên sự tin cậy.

Trong dài hạn, nền tảng này sẽ trở thành hạ tầng dữ liệu chiến lược, kiến tạo một hệ sinh thái thương mại thông minh. Như Hiệp hội Dữ liệu quốc gia nhấn mạnh, đây chính là “chìa khóa để Việt Nam tự tin bước vào nhóm các quốc gia xuất khẩu có trách nhiệm và minh bạch nhất thế giới”.