Sân khấu truyền thống và công nghệ 4.0: Lối thoát hay thách thức?

Trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 đang tác động mạnh mẽ đến mọi lĩnh vực, sân khấu truyền thống Việt Nam cũng không nằm ngoài cuộc. Việc ứng dụng công nghệ hiện đại được xem là một hướng đi tất yếu để làm mới và thu hút khán giả, song cũng đặt ra bài toán lớn về việc làm sao để không làm mất đi bản sắc và “hồn cốt” của nghệ thuật dân tộc.

Thực trạng đáng báo động của sân khấu

Theo NSND Trịnh Thúy Mùi, Chủ tịch Hội Nghệ sĩ Sân khấu Việt Nam, nghệ thuật sân khấu đang đối mặt với một thực tế đáng buồn: sự sụt giảm nghiêm trọng lượng khán giả, đặc biệt là giới trẻ. Các loại hình giải trí hiện đại như điện ảnh, truyền hình, và các nền tảng số đã và đang chiếm lĩnh thị trường, đẩy các loại hình nghệ thuật truyền thống như Tuồng, Chèo, Cải lương vào thế khó.

Nhiều đơn vị nghệ thuật công lập lớn tại Hà Nội như:
– Nhà hát Tuổi trẻ
– Nhà hát Kịch Việt Nam
– Nhà hát Cải lương Việt Nam
– Nhà hát Chèo Việt Nam
– Nhà hát Múa rối Việt Nam
– Liên đoàn Xiếc Việt Nam

đều đang nỗ lực tìm kiếm những hướng đi mới để tiếp cận công chúng. Tuy nhiên, sự thay đổi vẫn còn chậm và chưa thực sự tạo ra đột phá. Các vở diễn vẫn chủ yếu được dàn dựng theo lối mòn, chưa đủ sức hấp dẫn để kéo khán giả đến rạp.

Công nghệ 4.0: Con dao hai lưỡi

Việc đưa công nghệ vào sân khấu được xem là một giải pháp cấp thiết. Tuy nhiên, đây là một con dao hai lưỡi, đòi hỏi sự khéo léo và tầm nhìn của người làm nghề.

Cơ hội từ chuyển đổi số

NSND Tống Toàn Thắng, Phó Giám đốc Liên đoàn Xiếc Việt Nam, nhận định rằng công nghệ có thể mang lại những hiệu ứng thị giác mãn nhãn, tạo ra không gian biểu diễn kỳ ảo và hấp dẫn hơn. Việc ứng dụng công nghệ ánh sáng, âm thanh, màn hình LED, 3D mapping… có thể biến những sân khấu truyền thống trở nên hoành tráng và lôi cuốn, phù hợp với thị hiếu của khán giả hiện đại.

Bên cạnh đó, công nghệ còn mở ra những hướng đi mới trong việc quảng bá và lưu trữ di sản:

• Livestream biểu diễn: Đưa các vở diễn tiếp cận khán giả toàn cầu qua internet.
• Xây dựng “bảo tàng số”: Số hóa các vở diễn kinh điển, tư liệu về các nghệ sĩ gạo cội để bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa cho các thế hệ sau.

Rủi ro và thách thức

Thách thức lớn nhất là làm sao để công nghệ chỉ đóng vai trò hỗ trợ, tôn vinh nghệ thuật chứ không lấn át và làm mất đi cái “hồn” của sân khấu. Nếu lạm dụng kỹ xảo, sân khấu có thể biến thành một buổi trình diễn công nghệ đơn thuần, thiếu đi cảm xúc và sự tương tác chân thật giữa nghệ sĩ và khán giả – vốn là đặc trưng của nghệ thuật biểu diễn.

Nhiều nghệ sĩ vẫn còn tâm lý e ngại, chưa sẵn sàng hoặc thiếu kỹ năng để làm chủ công nghệ. Việc đầu tư vào trang thiết bị hiện đại cũng đòi hỏi một nguồn kinh phí khổng lồ, vượt quá khả năng của nhiều đơn vị nghệ thuật.

Cần một “nhạc trưởng” cho cuộc cách mạng sân khấu

Để cuộc “hôn phối” giữa sân khấu và công nghệ thành công, cần có một người “nhạc trưởng” – tức là người tổng đạo diễn có đủ kiến thức, tầm nhìn và sự nhạy bén. Người này phải am hiểu sâu sắc cả về nghệ thuật truyền thống lẫn công nghệ hiện đại để có thể kết hợp chúng một cách hài hòa, sáng tạo.

Bà Trịnh Thúy Mùi nhấn mạnh, việc ứng dụng công nghệ vào sân khấu không thể làm một cách tự phát, phong trào. Nó đòi hỏi một chiến lược bài bản, sự đầu tư đồng bộ từ cơ sở vật chất đến con người, và quan trọng nhất là phải có những kịch bản đủ hay, đủ sâu sắc để công nghệ có đất dụng võ.

Cuối cùng, bài toán ứng dụng công nghệ 4.0 vào sân khấu truyền thống là một hành trình dài, cần sự chung tay của cả Nhà nước, các nhà hát và chính các nghệ sĩ. Mục tiêu cuối cùng không chỉ là để tồn tại, mà là để nghệ thuật truyền thống có thể sống một đời sống mới, rực rỡ và bền vững trong dòng chảy của thời đại.